2023 Автор: Sophia Otis | [email protected]. Акыркы өзгөртүү: 2023-05-21 01:51
Акыркы 150 жылда көмүр кычкыл газынын деңгээли көтөрүлгөндүктөн, өсүмдүктөрдүн дем алуусуна шарт түзгөн тешикчелердин тыгыздыгы 34 пайызга азайып, өсүмдүктөрдүн атмосферага чыгарган суу буусунун көлөмүн чектеген, деп билдирет Индиана университетинин окумуштуулары Блумингтон жана Нидерланддагы Утрехт университети Улуттук илимдер академиясынын эмгектеринин алдыдагы санында.
PNAS тарабынан да басылып чыга турган өзүнчө макалада ошол эле окумуштуулардын көбү өздөрү ойлоп тапкан моделди сүрөттөп, бүгүнкү күндө көмүр кычкыл газынын эки эсеге көбөйүшү өсүмдүктөрдөн бөлүнүп чыккан суунун көлөмүн кескин кыскартат.
Окумуштуулар Флоридадагы ар түрдүү өсүмдүктөрдүн түрлөрүнөн, анын ичинде тирүү инсандардан, ошондой эле гербарий коллекцияларынан жана 100 жаштан 150 жашка чейинки чым түзүмдөрүнөн алынган үлгүлөрдөн маалыматтарды чогултушту.
"Көмүр кычкыл газынын миллиондо 100 бөлүккө көбөйүшү устьицалардын санына жана азыраак даражада устьицалардын өлчөмүнө чоң таасирин тийгизди" деди биология боюнча Изилдөөчү Илимпоз жана Эмгектеги Профессор. Геология Дэвид Дилчер, эки гезиттин жалгыз америкалык авторлору. "Биздин бул структуралык өзгөрүүнү анализдөөбүз көрсөткөндөй, атмосферага суунун чыгышы абдан азайган."
Көпчүлүк өсүмдүктөр абадан көмүр кычкыл газын сиңирүү үчүн жалбырактардын астыңкы жагында стома (сингулярдуу: стома) деп аталган тешикче сымал түзүлүштү колдонушат. Көмүр кычкыл газы канттарды куруу үчүн колдонулат, аны өсүмдүк энергия катары же өсүмдүктөрдүн булалуу клетка дубалдарына кошуу үчүн колдоно алат. Стоматалар ошондой эле өсүмдүктөргө сууну "транспирациялоого" же сууну атмосферага чыгарууга мүмкүндүк берет. Транспирация сууну тамырга сиңирүүгө жардам берет, ошондой эле тердөө сүт эмүүчүлөрдү муздаткандай эле өсүмдүктөрдү да муздатат.
Эгер устьикалар азыраак болсо же стомалар күнүгө көбүрөөк жабылса, газ алмашуу чектелет - транспирация кирет.
"Көмүртектин айлануусу маанилүү, бирок суунун айлануусу да маанилүү" деди Дилчер. "Эгерде транспирация азайса, алгач жерде нымдуулук көбөйүшү мүмкүн, бирок жаан-чачын аз болсо, бул акыры жерде нымдуулуктун азайышы мүмкүн. Бул гидрогеологиялык циклдин бир бөлүгү. Жер үстүндөгү өсүмдүктөр анын маанилүү бөлүгү."
Дилчер ошондой эле азыраак транспирация эски эмен дарагынын көлөкөсү мурдагыдай салкын эмес болушу мүмкүн экенин айтты.
"Өсүмдүктөр өскөндө муздашат" деди ал. "Демек, азыраак өтүүчү өсүмдүктөрдүн айланасындагы аба аларга караганда бир аз жылуураак болушу мүмкүн. Бирок гидрогеологиялык цикл татаал. Бир нерсенин өзгөрүшү башка аспектилерге кандай таасир этээрин алдын ала айтуу кыйын. Бул нерселер кандай болорун көрүшүбүз керек."
Узак жашачу өсүмдүктөр ар бир сезондо өсүүчү шарттарга жараша устьицалардын санын тууралай ала турганы белгилүү болсо да, ондогон жылдар же кылымдар бою устьицалардын санынын же өлчөмүндөгү узак мөөнөттүү структуралык өзгөрүүлөр жөнүндө аз эле белгилүү.
"Биздин биринчи кагазыбыз температура, транспирация жана устьицалардын тыгыздыгы ортосундагы байланышты көрсөтөт" деди Дилчер. "Экинчи документ чынында биз билгендерибизди келечекке колдонуу жөнүндө."
Ал модель көмүр кычкыл газынын бүгүнкү күндөгү деңгээлин эки эсеге көбөйтүү – 390 млн/миллиондон 800 промиллеге чейин – абада жоголгон суунун көлөмүн эки эсеге кыскартат деп болжолдойт жана экинчи документте «Өсүмдүктөрдүн CO көбөйүшүнө ыңгайлашуусу» деген тыянак чыгарат. 2 учурда гидрологиялык циклди жана климатты өзгөртүүдө жана бул кылым бою өзгөрөт."
Дилчер жана анын голландиялык кесиптештери кургак атмосфера жаан-чачындын азайышын, демек Флоридадагы суу бөлгүчтөр аркылуу суунун азыраак жылышын билдирет дешет.
Флорида Эверглейдс штатынын жогору жагындагы жер астындагы суулардын жай, туруктуу агымынан көз каранды. Ал сууну өнүктүрүүгө тартуу Эверглейдстин улуттук ресурс катары келечеги тууралуу суроолорду жаратты.
Дилчердин голландиялык эки макаланын авторлору: Утрехт, Нидерландыдагы Утрехт университетинен Эмми Ламмерцма, Уго де Бур, Стефан Деккер, Андре Лоттер, Фридерик Вагнер-Кремер жана Мартин Вассен. Долбоор Утрехт университетинин Жогорку потенциалдуу изилдөө программасынан колдоо алды.
